بررسی باستان شناختی پهنه فرهنگی نیشابور از منظر معدن کاوی و فلزکاری کهن در دوران اسلامی

صنعت فلزکاری کهن همانند دیگر انواع صنایع شامل مراحل زنجیرواری از تولید فلز به عنوان ماده اولیه تا تولید و توزیع کالا می شده که از مرحله ی معدن کاوی و استخراج کانی معدنی آغاز و با گداز سنگ های معدنی و استخراج فلزات تا مرحله ی تولید کالا و سپس توزیع آن ادامه می یافته است. در طی این چرخه و در طول هزاره ها، از هر یک از مراحل تولید شواهدی باستان شناختی بر جای مانده که با شناسایی و مطالعه آن ها می توان به درک پتانسیل فلزکاری در منطقه و در نهایت توانایی ساکنان آن در بهره برداری از امکانات و قابلیت های زیست بوم چون منابع آبی، پوشش گیاهی وکانسارها دست یافت. بازشناسی فرآیند صنعت فلزکاری علاوه بر روشن کردن ارتباط میان مراحل مختلف در این چرخه به درک بهتر تأثیرات اجتماعی - اقتصادی این صنعت در بستر تحولات تاریخی منطقه مورد مطالعه نیز منجر می گردد. مقاله حاضر سعی دارد تا با استناد به نتایج بررسی روش مند متون و منابع نوشتاری، و بررسی روش مند میدانی باستان شناختی در بخشی از پهنه نیشابور، نوع و منبع کانسار استحصال شده و تکنولوژی ذوب به کاررفته در محوطه های فرآوری و شواهد مرتبط با حلقه های چرخه صنعت فلزکاری را باز شناسد تا امکان درک بهتر سه مرحله معدن کاوی و استخراج، ذوب و گداز فلزات، و تولید کالا در این منطقه فراهم آید. شناخت چرخه صنعت فلزکاری در پهنه نیشابور فهم حیات اقتصادی این کلان شهر ایران را در بستر تحولات تاریخی و فرهنگی جهان اسلام نیز میسر می سازد.